27/01/2015 - Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον - Στ. Καλύβα

    Αθήνα, 27/01/2015

    ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ


       Σας αναδημοσιεύουμε από το «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» της Δευτέρας 26/01/2015 το άρθρο του Στ. Καλύβα με τίτλο «Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον».
    Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον


    Πώς θα είναι ο αυριανός κόσμος; Θα είναι καλύτερος απ’ αυτόν στον οποίο ζούμε σήμερα ή θα αποδειχθεί χειρότερος; Και γιατί πρέπει να μας απασχολεί ένα τέτοιο ερώτημα; Δεν είναι η καθημερινότητα γεμάτη με τις δυσκολίες και τα προβλήματά της; Δεν είναι πολυτέλεια να θέτουμε τέτοια ερωτήματα στο μέσον μιας μεγάλης κρίσης, ερωτήματα άλλωστε που είναι αδύνατον να απαντηθούν αφού ανήκουν στο πεδίο της επιστημονικής φαντασίας;
    Κάθε άλλο! Η ανάγκη να φανταστούμε το μέλλον είναι σύμφυτη με την ανθρώπινη φύση. Γίνεται, μάλιστα, ακόμη πιο επιτακτική όταν το παρόν είναι δυσχερές. Ωραία, αλλά πώς μπορούμε να μιλήσουμε με σοβαρότητα για κάτι το εντελώς άγνωστο; Προφανώς δεν γίνεται να προβλέψουμε το μέλλον. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως η άγνοιά μας γι’ αυτό είναι απόλυτη. Η πρόβλεψη του μέλλοντος μπορεί να είναι αδύνατη, είναι όμως δυνατή η επισήμανση των κυρίαρχων τάσεων του σήμερα που θα διαμορφώσουν το αύριο. Προφανώς, δεν μπορεί να αποκλειστεί κάποιο απρόβλεπτο γεγονός που θα άλλαζε απότομα τη ροή της Ιστορίας, όπως π.χ. μια μεγάλη φυσική καταστροφή. Είναι όμως δυνατόν να προσεγγίσουμε τη σχέση παρόντος και μέλλοντος μέσα από μια παραπλήσια σύγκριση: ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν.
    Ο Αμερικανός οικονομολόγος Daron Acemoglu επιχειρεί μια τέτοια σύγκριση και καταλήγει στη διατύπωση δέκα κυρίαρχων τάσεων του παρόντος που θεωρεί πως θα διαμορφώσουν το μέλλον. Ποιες είναι αυτές;
    - Η πρώτη τάση είναι ο θρίαμβος της δημοκρατίας. Ποτέ στο παρελθόν δεν είχαμε τόσο πολλά δημοκρατικά καθεστώτα όσο σήμερα. Οσοι ασκούν κριτική στη σύγχρονη δημοκρατία περιγράφοντάς την ως ατελή ή επίπλαστη, έχουν τη δυνατότητα να τη συγκρίνουν με τα αυταρχικά καθεστώτα που προηγήθηκαν.
    - Η δεύτερη τάση είναι η τεχνολογική επανάσταση, οι εφαρμογές της οποίας επηρεάζουν κάθε πτυχή της καθημερινότητάς μας.
    - Η τρίτη είναι η ραγδαία οικονομική ανάπτυξη: είμαστε σήμερα κατά μέσο όρο οχτώ φορές πλουσιότεροι από τους προπαππούδες μας.
    - Από την άλλη, όμως, και αυτή είναι η τέταρτη τάση, η ανάπτυξη αυτή διακρίνεται από την ανισοκατανομή της, με αποτέλεσμα την αύξηση του χάσματος που χωρίζει τα πλούσια έθνη (στα οποία ανήκει, ας μην ξεχνάμε, και η Ελλάδα) από τα φτωχά.
    - Η πέμπτη τάση είναι η ριζική μεταμόρφωση της εργασίας, που μετατοπίστηκε αρχικά από τον αγροτικό και κατόπι τον βιομηχανικό τομέα προς τον τριτογενή τομέα, με μια αντίστοιχη αύξηση της ανισότητας ανάμεσα στις αμοιβές των ατόμων με υψηλές δεξιότητες και αυτών με χαμηλότερες.
    - Η έκτη τάση αφορά την επανάσταση στην υγεία που εκφράζεται σε υψηλότερο προσδόκιμο ζωής. Αντίθετα με τον πλούτο των εθνών, στην υγεία παρατηρείται μείωση των ανισοτήτων και παγκόσμια σύγκλιση.
    - Η έβδομη τάση είναι η τεράστια αύξηση του παγκοσμίου εμπορίου, συνέπεια της επανάστασης στις επικοινωνίες.
    - Η όγδοη τάση είναι η τεράστια μείωση των πολέμων και της βίας.
    - Η ένατη τάση είναι η λεγόμενη «επανάσταση των δικαιωμάτων», που οδήγησε ανάμεσα σε άλλα στη χειραφέτηση των γυναικών και πιο πρόσφατα την αναγνώριση των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων - αλλά και στον αντίποδά της, την ανάδυση αντιδραστικών ιδεολογιών όπως ο Ισλαμισμός.
    - Τέλος, η δέκατη τάση είναι η ραγδαία αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού αλλά και των πόρων που απαιτούνται για τη συντήρησή του, με ταυτόχρονη όμως πίεση στο φυσικό περιβάλλον.
    Συνολικά, και παρά τις μεγάλες προκλήσεις, ο σημερινός κόσμος είναι πολύ καλύτερος. Ποτέ άλλοτε η ανθρωπότητα δεν είχε καταφέρει να υποφέρει λιγότερο από τις μάστιγες της πείνας, της φτώχειας, της αρρώστιας και του πολέμου.
    Γιατί όμως τα γράφω όλα αυτά; Αφορμή να τα σκεφθώ υπήρξε ένα άρθρο του Σλαβόι Ζίζεκ πάνω στο οποίο έπεσα πρόσφατα και το οποίο δημοσιεύθηκε μεταφρασμένο στην «Καθημερινή» τον περασμένο Μάρτιο, με τίτλο «Ιδεολογική ακαμψία και ελεύθερη αγορά». Με κάπως ασυνάρτητο, είναι αλήθεια, τρόπο, ο Ζίζεκ κατακεραυνώνει απόψεις σαν αυτές του Acemoglu ως αφελείς και πολιτικά ύποπτες. Η δυσπιστία που εκφράζει ο Ζίζεκ είναι βαθιά ριζωμένη στην ελληνική κοινωνία.
    Η επισήμανση πως ο σημερινός κόσμος είναι ο καλύτερος που υπήρξε ώς τώρα θα προκαλούσε στους περισσότερους θυμηδία και ειρωνεία. Η στάση αυτή είναι αφενός αποτέλεσμα μιας ιστορικής πορείας γεμάτης τραγωδίες και δυσχέρειες, αλλά αφετέρου καλλιεργήθηκε συστηματικά από την Αριστερά που θεωρεί, σε πείσμα της πραγματικότητας, πως η πρόοδος είναι αδύνατη στον καπιταλισμό. Η δυσπιστία απέναντι στο μέλλον ενισχύθηκε όπως είναι φυσικό από την κρίση, όμως προϋπήρχε και αναπαράγεται δεκαετίες τώρα. Πρόκειται για ένα πολιτισμικό αντανακλαστικό από το οποίο επιβάλλεται να απαλλαγούμε.
    Ας σημειώσουμε, λοιπόν, πως ο κόσμος αλλάζει και αλλάζει γενικά προς το καλύτερο. Αν δούμε το μέλλον θετικά, χωρίς υπερβολές αλλά ούτε και εκπτώσεις, μπορούμε να προσανατολιστούμε σε μια διαφορετική στάση και να προβληματιστούμε για τη θέση μας ως έθνους σ’ αυτό, αντί να αναλωνόμαστε σε μιαν αέναη όσο και στείρα άσκηση ψυχολογικής μιζέριας και καθημερινού κυνισμού.
    * Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Yale.