Αθήνα 5/5/2015
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Επειδή τα μέλη του ΠΑ.Σ.Ι.ΔΙ.Κ. πρέπει να είναι σκεπτόμενοι και συνειδητοποιημένοι πολίτες και επειδή το Προεδρείο του Συνδέσμου μας οφείλει να έχει τα μέλη του όσο το δυνατόν περισσότερο ενημερωμένα, αναδημοσιεύουμε από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της Κυριακής 03/05/2015 δύο άρθρα, το ένα του Π. Μανδραβέλη με τίτλο « Μπρος IOUς και πίσω πιστωτικό γεγονός» και το άλλο του Θ. Ντόκου με τίτλο «Ατενίζοντας (από έξω) στην Ευρωπαϊκή Ένωση (των 27)», τα οποία μπορούν να φανούν χρήσιμα στο άμεσο μέλλον.
Μπρος IOUς και πίσω πιστωτικό γεγονός - Π. Μανδραβέλη
Μία από τις ανοησίες που περιφέρουν –και μάλιστα με περισσό καμάρι– στα τηλεπαραθύρια όλοι οι φωστήρες της συγκυβέρνησης είναι ότι «αν δυσκολέψουν πολύ τα πράγματα και η κυβέρνηση αναγκαστεί να επιλέξει, θα προτιμήσει να πληρώσει μισθούς και συντάξεις παρά μια δόση του χρέους». Στην επιτηδευμένη έκπληξη των δημοσιογράφων «μα, αυτό θα σημάνει πιστωτικό γεγονός», υπουργοί και παρατρεχάμενοι των κομμάτων απαντούν με κάτι σαν «άλλα λόγια ν’ αγαπιόμαστε».
Τι θα σημάνει όμως ένα «πιστωτικό γεγονός» στην καθημερινότητα του απλού πολίτη; Πολλοί νομίζουν ότι οι αγορές θα σταματήσουν να μας δανείζουν, αλλά όπως λένε τα σαΐνια (που αντί να δουλεύουν στα υπουργεία ξημεροβραδιάζονται στα τηλεοπτικά πάνελ) έχουμε πλέον δημοσιονομικό πλεόνασμα και μπορούμε να τα φέρουμε βόλτα με ό,τι μαζεύει από φόρους το κράτος.
Η αλήθεια είναι ότι το 2014 η κυβέρνηση παρουσίασε ένα εύθραυστο πλεόνασμα, το οποίο όμως, επειδή βασίστηκε στην υπερφορολόγηση και σε άναρχες περικοπές, δεν είναι βιώσιμο. Ηδη οι πιέσεις εντείνονται και για την αύξηση δαπανών (οι υπάλληλοι του υπουργείου Οικονομικών περικύκλωσαν τον λαοφιλή Γιάνη Βαρουφάκη με αίτημα να εξομοιωθούν οι μισθοί τους με εκείνους... των Ευρωπαίων συναδέλφων τους) και για τη μείωση της φορολογίας. Οι προεκλογικές υποσχέσεις του ΣΥΡΙΖΑ είναι πρόγραμμα παραγωγής ελλειμμάτων. Ακόμη κι αν θέλαμε ή μπορούσαμε να ζήσουμε με το μικρό πλεόνασμα του 2015, αυτό σημαίνει ότι η κυβέρνηση θα έπρεπε να ακολουθήσει την πολιτική των προκατόχων της, αυτή που όπως λένε τα κυβερνητικά στελέχη «την καταδίκασε ο ελληνικός λαός με την ψήφο του». Συνεπώς, όχι μόνο δεν θα δανειζόμαστε –ούτε καν για αναπτυξιακά έργα– αλλά θα πρέπει να ακολουθούμε τις «ανάλγητες πολιτικές του μνημονίου». Σε τέτοια οξύμωρα οδηγείται η πολιτική όταν η Αριστερά δεν κατανοεί τι επαγγέλλεται η Ακροαριστερά της.
Οι εισαγωγές
Μακάρι όμως να ήταν μόνο αυτά τα αγκάθια ενός πιστωτικού γεγονότος. Τα βασικά προβλήματα είναι στη νομισματική κυκλοφορία και στις εισαγωγές, που τόσο έχει ανάγκη η χώρα. Να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή: τα ευρώ που κρατάμε στα χέρια μας είναι προϊόν ανταλλαγής μεταξύ του ελληνικού κράτους και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Τα κράτη-μέλη που συμμετέχουν στην Οικονομική και Νομισματική Ενωση συμφώνησαν ότι οι τράπεζες θα δανείζονται από την ΕΚΤ τη ρευστότητα, δίνοντας ως εγγύηση άλλα περιουσιακά τους χαρτιά, όπως είναι τα κρατικά ομόλογα. Σε αυτή τη συναλλαγή υπήρχαν εκατέρωθεν εγγυήσεις για την αξία των συναλλασσόμενων χαρτιών: η αγορά αποτιμούσε τα κρατικά ομόλογα της Ευρωζώνης ως τα καλύτερα του κόσμου (ΑΑΑ) και η ΕΚΤ εγγυάτο ότι δεν θα τυπώσει πολύ περισσότερα ευρώ, έτσι ώστε να χάσουν την αξία τους.
Οι εκατέρωθεν εγγυήσεις σήμερα είναι λιγότερες, αφού η ΕΚΤ αποφάσισε να δέχεται και ομόλογα που οι αγορές θεωρούν «σκουπίδια» (δηλαδή τα ελληνικά), αλλά επίσης τυπώνονται περισσότερα ευρώ στο πλαίσιο της λεγόμενης «πιστωτικής επέκτασης». Παρ’ όλα αυτά, όμως, ένα χαρτονόμισμα σε ευρώ γίνεται δεκτό σε όλο τον κόσμο. Ολοι το ξέρουν, και όλοι το θέλουν. Ακόμη και στη Γη του Πυρός να πάει κάποιος θα μπορέσει να το ανταλλάξει. Ακόμη και από τη Μαλαισία να εισαγάγει ένας επιχειρηματίας προϊόντα, μια υποσχετική σε ευρώ είναι εγγύηση ότι θα πάρει την αξία των πωληθέντων λίγο-πολύ ακέραιη. Το ευρώ πλέον είναι παγκόσμιο νόμισμα και σημαντικό «asset για μια χώρα», που θα έλεγε και ο κ. Τσίπρας• πολύ σημαντικότερο του κ. Βαρουφάκη.
Δύο δρόμοι
Σε περίπτωση αδυναμίας πληρωμών, η κυβέρνηση έχει δύο δρόμους: Ο ένας είναι να πληρώσει τις εσωτερικές της υποχρεώσεις ή μέρος αυτών (κυρίως μισθούς και συντάξεις) με τυπωμένες υποσχετικές, τα λεγόμενα I Owe You, IOUs. Γράφαμε παλιότερα: «Το σενάριο είναι ότι τυπικά η Ελλάδα θα είναι στη Ζώνη του Ευρώ, αλλά χωρίς ρευστότητα και με περιορισμούς στην κίνηση των κεφαλαίων. Το κράτος δεν θα έχει δανεικά, οι φόροι ήδη δεν επαρκούν και, φυσικά, δεν θα μπορεί να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του. Συνεπώς θα αρχίσει να τις αποπληρώνει (όλες ή μέρος αυτών και κυρίως μισθούς και συντάξεις) με διατακτικές IOU. (...) Τα IOUs όμως θα λειτουργήσουν ως αναγκαστικός εσωτερικός δανεισμός του κράτους, από τους υπάλληλους του, τους συνταξιούχους, πιθανώς και από τους προμηθευτές στο σκέλος που αφορά μόνο τα χρέη του κράτους. Και μόνο αυτά... Τα “έχεις λαμβάνειν” θα μείνουν εκτός ευρείας κυκλοφορίας μέχρι τη στιγμή που οι πραγματικές ανάγκες θα αναγκάσουν κάποιους να τα βγάλουν στις καθημερινές συναλλαγές. Φυσικά, θα είναι υποτιμημένα. Πόσο; Οσο η αξιοπιστία του ελληνικού κράτους. Αν οι συναλλασσόμενοι πιστεύουν ότι θα πάρουν από το κράτος το ποσό που αναγράφεται στο χαρτί, τότε η υποτίμηση θα είναι μικρή• θα “κουρευτούν” λίγο, έτσι για τον “κόπο” της συναλλαγής. Αν οι συναλλασσόμενοι πιστεύουν ότι το ελληνικό κράτος δεν είναι αξιόχρεο, θα ξεκινήσει μια σπειροειδής υποτίμηση και οι Ελληνες ίσως μάθουν για πρώτη φορά πώς λειτουργούν οι “μοβόρες” χρηματοπιστωτικές αγορές, γιατί αυτές οι αγορές θα είναι οι ίδιοι και ο μπακάλης τους» («Ο εφιάλτης των IOUs» ηλεκτρονική έκδοση «Καθημερινή» 17.2.2015).
Βεβαίως, η έκδοση των IOUs θα είναι ένα τεράστιο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό σοκ, αλλά δεν θα είναι θανάσιμο για τη χώρα, διότι η μικρή έστω ρευστότητα που δίνεται από την ΕΚΤ θα συνεχίσει να υπάρχει. Σήμερα συνεχίζουν να μπαίνουν στη χώρα ευρώ και με αυτά κάνουμε εισαγωγές φαρμάκων, τροφίμων κ.λπ.
Χωρίς αντίκρισμα
Ενα πιστωτικό γεγονός σημαίνει αυτόματη διάρρηξη του συμβολαίου που έχει η χώρα με την ΕΚΤ «εμείς σας δίνουμε ομόλογα, εσείς μας δίνετε ευρώ». Αυτό σημαίνει αυτόματη κατάρρευση των τραπεζών και το μόνο χρήμα που θα κυκλοφορεί στην Ελλάδα θα είναι ό,τι θα αναγκαστεί να τυπώσει το κράτος, χαρτιά που δεν έχουν κανένα αντίκρισμα στο εξωτερικό. Δηλαδή, ακόμη και αν η κυβέρνηση ήταν έτοιμη να προχωρήσει στην εκτύπωση δραχμών, αυτές δεν θα γίνονται για ένα διάστημα δεκτές στο εξωτερικό, για τον απλούστατο λόγο ότι ουδείς θα γνωρίζει πόσο θα αξίζει αύριο ένα σημερινό χαρτονόμισμα του ενός δισ. δραχμών. Πιθανώς με σκληρές περιοριστικές πολιτικές (σκληρότερες από αυτές του μνημονίου) η δραχμή να μπορεί να σταθεί αξιοπρεπώς στις διεθνείς αγορές. Μέχρι να πιστοποιηθεί όμως αυτό (προϋποθέτει ότι η κυβέρνηση δεν θα τυπώνει καραβιές χαρτονομισμάτων, που δεν θα αξίζουν ούτε το δυσεύρετο χαρτί εισαγωγής τους) οι εισαγωγές θα γίνονται στη «μαύρη» αγορά, με μαύρα κρυμμένα ευρώ, από μαυραγορίτες. Η κυβέρνηση τυπικά θα συνεχίσει να πληρώνει μισθούς και συντάξεις (είναι το μόνο που την ενδιαφέρει), αλλά με χαρτιά που δεν θα αγοράζουν τίποτε, αφού μόνο για κρέας και γαλακτοκομικά χρειαζόμαστε 2 δισ. ευρώ για να τα εισάγουμε.
Δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις για την έξοδο της Ελλάδας από την κρίση. Απλώς υπάρχουν δύσκολες και χειρότερες. Δεν μπορούμε όμως παρά να θαυμάσουμε την ικανότητα της κυβέρνησης –όπως, εξάλλου, και όλων των λαϊκιστών– να διαλέγει πάντα τις καταστροφικές.
Ατενίζοντας (από έξω) στην Ευρωπαϊκή Ένωση (των 27) - Θ. Ντόκου
Δεκέμβριος 201...: Το Συμβούλιο Κορυφής της Ε.Ε. αποφασίζει την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την ΠΓΔΜ. Είναι σαφές ότι η διαδικασία θα είναι μακροχρόνια, καθώς η χώρα δεν πληροί αρκετά από τα κριτήρια ένταξης, αλλά τα 27 κράτη-μέλη θεωρούν ότι το κίνητρο της ένταξης θα συμβάλει στην υλοποίηση των απαραίτητων μεταρρυθμίσεων. Εν τω μεταξύ, οι διαπραγματεύσεις Αλβανίας-Ε.Ε. προχωρούν και η Αλβανία ενθαρρύνεται να επιλύσει κατ’ απόλυτη προτεραιότητα τυχόν προβλήματα με άλλα κράτη-μέλη της Ε.Ε. και, στο μέτρο του δυνατού, να βελτιώσει τις σχέσεις της με γειτονικές χώρες. Η Ε.Ε. διαπραγματεύεται με την Τουρκία τη διαμόρφωση μιας ειδικής σχέσης, με έμφαση στη συνεργασία σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας. Τις συζητήσεις παρακολουθεί με ενδιαφέρον η Αθήνα, αφού μια κάποιας μορφής ειδική σχέση αποτελεί πλέον τη μόνη δυνατότητα σύνδεσης Ελλάδας και Ε.Ε.
Μάιος 201...: Ενταση στο Αιγαίο ως αποτέλεσμα των κινήσεων της Αγκυρας στον τομέα της εξερεύνησης υδρογονανθράκων σε αμφισβητούμενες θαλάσσιες ζώνες. Το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό παρακολουθεί από κοντά τις τουρκικές κινήσεις. Ωστόσο, καθώς περνούν οι ημέρες αρχίζουν να γίνονται αισθητές οι ελλείψεις σε ανταλλακτικά (τουλάχιστον για οπλικά συστήματα δυτικής προέλευσης, που αποτελούν και το 95%), αλλά και καύσιμα, ως αποτέλεσμα των οικονομικών δυσκολιών της χώρας. Αντίστοιχα προβλήματα αντιμετωπίζει και η Πολεμική Αεροπορία. Η προσπάθεια εξισορρόπησης μιας χώρας με εξαπλάσιο ΑΕΠ, οκταπλάσιο πληθυσμό, επόμενης γενιάς μαχητικά αεροσκάφη και πολεμικά πλοία και φιλοδοξίες ανάδειξης σε περιφερειακό ηγεμόνα, έχει γίνει πλέον αρκετά πιο δύσκολη. Διάβημα της Αθήνας προς την Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ αντιμετωπίζεται με σχετική αμηχανία από τους δύο οργανισμούς και η Ε.Ε. συστήνει και στις δύο πλευρές την αποφυγή προκλητικών κινήσεων και, αν καταστεί απαραίτητο, την προσφυγή στον ΟΗΕ.
Την κατάσταση περιπλέκει η αύξηση των παράτυπων μεταναστών, αλλά και προσφύγων, που κατά χιλιάδες διασχίζουν το Αιγαίο και φθάνουν σε ελληνικό έδαφος. Η Ελλάδα αντιμετωπίζεται πλέον από την Ε.Ε. ως μια από τις χώρες διέλευσης μεταναστευτικών ροών (όπως π.χ. η Τουρκία και το Μαρόκο), ενώ η απελευθέρωση από τις υποχρεώσεις των Πρωτοκόλλων του Δουβλίνου αντισταθμίζεται από την απουσία χρηματοδότησης και τεχνικής βοήθειας από την Ευρωπαϊκή Ενωση προς την Ελλάδα. Η FRONTEX έχει πλέον αναπτυχθεί στα σύνορα των γειτονικών κοινοτικών χωρών (Ιταλία, Βουλγαρία, μελλοντικά ΠΓΔΜ και Αλβανία) για να εμποδίσει την προώθηση παράτυπων μεταναστών από το ελληνικό έδαφος προς την Ε.Ε. Υπάρχει έντονη ανησυχία για την ικανότητα των ελληνικών αρχών ασφαλείας να προστατεύσουν την εσωτερική δημόσια τάξη (καθώς διάφορες ριζοσπαστικές ομάδες κάνουν πιο αισθητή την παρουσία τους) και να ελέγξουν τη διακίνηση τζιχαντιστών, μαφιόζων αλλά και κάθε είδους λαθραίων αγαθών. Οι Ελληνες πολίτες δεν χρειάζονται μεν βίζα για να ταξιδέψουν στην Ε.Ε., αλλά τα ελληνικά διαβατήρια ελέγχονται προσεκτικά στα σημεία εισόδου, ενώ οι ΗΠΑ επαναφέρουν τη βίζα. Η Ελλάδα δεν συμμετέχει πλέον στην Europol και τη Eurojust, ενώ προφανώς βρίσκεται και εκτός Σένγκεν. Συνεχίζεται, ωστόσο, η -υπό όρους- παροχή πληροφοριών και τεχνικής βοήθειας από μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, τις ΗΠΑ και το Ισραήλ, που ανησυχούν για τη μετατροπή της Ελλάδας στο μαλακό -και διάτρητο- υπογάστριο της Ευρώπης.
Στον τομέα της ενέργειας, η Αθήνα μπορεί πλέον να προχωρήσει σε μια συμφωνία με τη Ρωσία για την κατασκευή της συνέχειας του Turkish Stream χωρίς να ανησυχεί για τυχόν αντιρρήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ωστόσο, η ελκυστικότητα της χώρας για τη Ρωσία, αλλά και για την Κίνα, μειώνεται σημαντικά μετά την έξοδο από την Ε.Ε., αφού τόσο η Μόσχα όσο και το Πεκίνο αντιμετώπιζαν την Ελλάδα ως μια πύλη εισόδου στην Ε.Ε. Ενδεχόμενη εσωτερική πολιτική αστάθεια, αλλά και ένταση με γειτονικές χώρες ενδέχεται να μειώσουν το επενδυτικό ενδιαφέρον μεγάλων εταιρειών υδρογονανθράκων. Η Ελλάδα βρίσκεται εκτός σχεδιασμών για την Ενιαία Ευρωπαϊκή Αγορά Ενέργειας, και έχει απολέσει τη δυνατότητα κοινοτικής χρηματοδότησης για μεγάλα ενεργειακά έργα.
Εχοντας ξεπεράσει -ασφαλώς καταβάλλοντας σημαντικό τίμημα- την «ελληνική κρίση», η Ε.Ε. επιχειρεί να υλοποιήσει μια σειρά νέων πολιτικών σε τομείς όπως η Πολιτική Γειτονίας (ιδιαίτερα στην περιοχή της Μεσογείου) και η Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Αμυνας (όπου στη Στρατιωτική Επιτροπή δεν προεδρεύει πλέον Ελληνας αξιωματικός, η θητεία του οποίου τερματίστηκε πρόωρα) στις οποίες η Ελλάδα δεν έχει πλέον το δικαίωμα συμμετοχής και συνδιαμόρφωσης. Η Ελλάδα παραμένει στο ΝΑΤΟ, αλλά το κλίμα είναι πολύ βαρύ και η ελληνική συμμετοχή υποβαθμισμένη. Συνολικά, η αξιοπιστία, το διπλωματικό κεφάλαιο και το γόητρο της χώρας είναι στο χαμηλότερο σημείο της σύγχρονης ιστορίας της και η Ελλάδα βρίσκεται σχεδόν μόνη σε μια πολύ δύσκολη γειτονιά. Αποτελεί δε μοναδική περίπτωση χώρας που υποχρεώθηκε να εξέλθει από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και συγκεντρώνει το ενδιαφέρον τόσο άλλων υποψηφίων χωρών για μελέτη και αποφυγή των ελληνικών σφαλμάτων, όσο και της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας στον χώρο των κοινωνικών επιστημών.
Η αποφυγή του ανωτέρω σεναρίου, ασφαλώς φανταστικού και σε ορισμένα σημεία ακραίου, αλλά όχι απίθανου, πρέπει να βασιστεί στις ακόλουθες παραδοχές:
α. Αποτελεί υψηλή προτεραιότητα η παραμονή εντός Ευρωζώνης, καταβάλλοντας κάθε λογική προσπάθεια.
β. Η επιθυμία αποφυγής ενός GREXIT είναι δεδομένη για ολόκληρη την Ε.Ε., αλλά οι αρνητικές συνέπειες μιας τέτοιας εξέλιξης (λόγω ατυχήματος) θα είναι μεν πολύ υψηλές, αλλά μάλλον διαχειρίσιμες για τα άλλα κράτη-μέλη, ενώ για την Ελλάδα η έξοδος από την Ε.Ε. θα είναι η μεγαλύτερη γεωστρατηγική ήττα στη σύγχρονη ελληνική ιστορία μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.
γ. Η πλειοψηφία των στελεχών της κυβέρνησης και των κομματικών στελεχών, καθώς και η συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού, κατανοούν και υιοθετούν τα (α) και (β).
Ωστόσο, και παρά την κατανοητή ανάγκη αξιοποίησης της απειλής του GREXIT (και από τις δύο πλευρές) στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων για την επίτευξη μιας ευνοϊκότερης συμφωνίας, οι συνέπειες ενός ατυχήματος είναι τόσο εμφανώς καταστρεπτικές για τη χώρα μας που η διαπραγματευτική μας τακτική θυμίζει την προσπάθεια μπλόφας σε ένα παιχνίδι πόκερ όπου, όμως, όλα τα χαρτιά είναι ανοιχτά πάνω στο τραπέζι.
* Ο κ. Θάνος Π. Ντόκος είναι γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ.